Azərbaycanca:
2015-ci ilin dekabr ayı idi. “ELSA Azərbaycan”da (Avropa Hüquqşünas Tələbələr Assosiasiyası) təşkilatın baş katibi vəzifəsində çalışırdım. Təşkilatımızı Strasburqda (Avropanın siyasi mərkəzlərindən biri, Fransa) keçirilən “Avropada ictimai hüquqlar” mövzusunda 5 günlük forumda təmsil edirdim. Azərbaycandan gedən yeganə şəxs idim. Digər 2 nəfər azərbaycanlı Avropanın digər bölgələrindən gəlmişdilər. Forumda ermənilər də təmsil olunurdular. Təbii ki, bacardığım qədər onlardan uzaq durmağa çalışırdım. Çünki hər an provakasiya edə bilərdilər. Ən kiçicik səhvim digər iştirakçılar tərəfindən mənfi qarşılanacaqdı və ölkəmiz barədə neqativ fikir formalaşdıracaqdı. Bu səbəbdən fikirlərimi öncədən düşünüb daha sonra səsləndirirdim. Biz ermənilərlə bir çox tədbirlərdə bir araya gəlmişik. Strateji addımlar atırlar. Qarşı tərəfi ələ keçirmək üçün düşmənlə də dostlaşarlar. Qürur etmirlər və bu tip özəlliklərə çox da sahib deyillər. Ən əsası hər zaman özlərini qurban göstərərlər.
Qayıdaq foruma. Forum zamanı mövzunun əvvəl axır Dağlıq Qarabağ pronleminə gələcəyini düşünürdüm. Avropada insan hüquqlarından danışarkən qaçqın və məcburi köçkünlərin problemlərini qabartmalı idim. Məsələni qeyd etdim və Ermənistanın işğalından danışdım. Vəziyyət qarışdı. Ermənilər özlərini müdafiə etmək üçün yenidən ənənəvi təxribat üsullarına əl atdılar. Bu üsullar artıq hər birimizə tanışdır. Bilirisiniz, bizim tarixi aspektlərimiz, sübutlarımız nə qədər güclü və tutarlı olsa da, onlar hər bir şeyə uydurma alternativ tapa bilirlər. Çünki bu tarixdir. Tarix isə dəqiq elm hesab edilmir. Uydurmaq çox asandır. Maddi və ya mənəvi sübut gətirmək, nə isə bəhane etmək çox asandır. Elmi sübut bəzi hallarda mümkün olmur. Qısası, tarixi aspektlərimiz nə qədər güclü olsa da, onların alternativləri 3-cü tərəfi hər zaman çaş-baş salır. Bu zaman ağlıma başqa fikir gəldi. Daha doğrusu 2 fikir.
I arqument: Əhali faktoru.
Masa arxasıdakı söhbətlərdə sadə bir müqayisə ilə hər iki ölkənin əhali sayını qarşılaşdırdım. 2015-ci ildə Azərbaycanın 8-9 milyon, Ermənistanın isə 2 milyona yaxın əhalisi var idi. Etnik cəhətdən ermənilər azərbaycanlıları regionda üstələyə bilməyib və gələcəkdə də üstələyə bilməyəcək. Fərq 4 dəfədən çoxdur. Belə bir məsələ ortaya çıxır, ermənilər demokrafik göstəricilərə baxmayaraq daha çox ərazidə necə yaşaya bilərlər? Nəyə gör azərbaycanlılar regionda daha balaca ərazidə yaşamalıdırlar? Bu, nə dərəcədə məntiqlidir? Etnik cəhətdən üstünlük təşkil edən və daim bu regionda məskunlaşan xalq öz ərazilərindən qovulmuş sayılmır?
Bu arqument 3-cü tərəflərin fikirini bizim xeyrimizə dəyişə bilirdi. Bütün tarixi faktorları kənara qoyaq. Məntiqi cəhətdən Qafqazın ən böyük xalqı daha kiçik bölgədə yaşaya bilməz. Bu əhali sıxlığına səbəb olur. Digər tərəfdən qaçqın və məcburi köçkünlərin sayının çox olması daşınmaz əmlak problemi yaradır. Ölkədəki yaşam səviyyəsi aşağı düşür.
Bu arqument qarşısında ermənilərin tutarlı heç nəyi yoxdur. Ən azından mən qarşılaşmamışam və istər, istəməz gətirmək istədikləri arqumentlər zəif olur.
II arqument: İqtisadi faktor.
Azərbaycan iqtisadiyyatı Ermənistanın iqtisadı potensialını belə dəfələrlə üstələyir. 2018-ci il göstəricilərinə əsasən Azərbaycanda ÜDM həcmi 46.94 milyard, Ermənistanda 12.43 milyard dollar idi. Seqment üzrə onları 2 dəfə üstələyirik. Aradakı fərq inkar edilməzdir. Bu fakt əslində onları özündən çıxarır. Belə arqumentlə çıxış etdiyiniz zaman deyirlər “sizin neftiniz var. Ona görə də iqtisadiyyatınız inkişaf edir. Neftdən asılısınlz və s”. Amma bunun məsələyə nə dəxli? İqtisadi inkişaf səviyyəsi güclü olan ölkəyə regionda sabitlik və ən əsası inkişafını bölgə əhalisinə də yansıtmaq üçün daha geniş ərazilərə ehtiyacı var. Ən azı işçi qüvvəsi düzgün bölünməli və neftdən gələn gəliri stabil olaraq diversifikasiya edilməlidir. Əgər regionda iqtisadi cəhətdən inkişaf edən bir güc varsa, o, ya qonşuluqda olanlar üçün bazar rolunu oynayacaq, ya da onlarda qıcıq yaradacaq (bu, qədimdə belə idi). Ermənistan işğalçı siyasəti ilə regionda iqtisadi inkişaf üçün ən böyük təhlükə rolunu oynayır.
Qarabağ Azərbaycan tərkibində inkişafa edəcək. Etnik cəhətdən üstün olan azərbaycanlıların öz evlərinə qayıtması bu regionun kəskin inkişafına şübhəsiz ki, təkan verəcək. Heç bir ölkənin tanımadığl qondarma respublika buna nail ola bilməz. İşğalçı Erməsnistandan inkişaf gözləmək olmaz. Ermənistanın öz iqtisadiyyatı ciddi təhlükə qarşısındadır. Yerəvan heç zaman Qarabağın iqtisadi inkişafına həyata keçirməyəcək. Bunu yalnız Azərbaycan edə bilər.
Hər iki arqument erməniləri debatlarda xeyli zəiflədirdi. Düşünürəm ki, gələcək danışıqlarda da bu müstəvidən çıxış etsək, onlara alternativ qoymayacağıq.
Qarabağ tarixi torpağımızdır. Ölkə ərazisini güzəştə getmək olmaz. Bunun üçün nəsə maraq olmalıdır. Amma Qarabağın itirilməsi nə milli, nə də iqtisadi maraqlarımıza uyğun deyil. Rəsmi Moskvanın rıçaq kimi Qarabağ problemini hər zaman qabartması Azərbaycanın stabil inkişafının qarşısını alan faktorlardan biridir. Ölkəmiz Qərb istiqamətli siyasi və iqtisadi struktur qurmaq istəsə də, buna hər zaman mane olurlar. Bizə düşmən seçilən ölkə bəlkədə tarixdə ən problemli etnik qruplardan biridir. Ermənilərdən tarix boyu müsəlman və türk dövlətlərinə qarşı "şahmat oyunundakı piyada" kimi istifadə edilib. Maraqlısı budur ki, “hay”lar hər zaman bununla fəxr edirlər. Piyada olmaqlarından qürur duyurlar. Romalılar, Bizans, Çar Rusiyası kimi dövlətlər bu kiçik xalqı diqqət mərkəzində saxlıyır və lazım olduqca onları qurban verib milli maraqları üçün gedişlər edirlər. Erməni xalqının dünyanın “kamikadze” adlandırdığı etnik qruplardandır.
Müəllif: Hikmət Zeynallı
In English (brief):
December 2015. I was working as the Secretary General of ELSA Azerbaijan (European Law Students Association). During that period I attended the 5 days forum about “Austerity Measures in Europe” in Strasbourg, France. The only man who came from Azerbaijan. At the same time, some participants from Armenia were also participated in this forum. I tried to not connect with them and keep distance between us. Because Armenians like to provoke Azerbaijanis in such kinds of events and make them to get out yourself. My little mistake would bring big consequences. So I choose the way of “first think, then speak”. Armenians are very strategic nation. They can betray on you for self interests and if it is needed they will become as friends with the enemies. Mostly they try to illustrate themselves as victims of situation. But the main sinners are Armenians in majority cases.
Let’s back to Forum. Armenians love to provoke others. By this way they can confuse others and keep the events continue as wanted. To be honest, if you do some researches about the history of Karabakh conflict, it would be legible that these territories historically belonged to Azerbaijan and Armenians were moved to Karabakh by big governments of the region in XIX century. But apart from these facts, Why should Karabakh belong to Azerbaijan? Here are some factors which are too strong to defend.
Argument I: Population factor.
In the conversations behind the table, I compared the population of both countries with a simple comparison. In 2015, Azerbaijan had a population of 8-9 million and Armenia about 2 million. Ethnically, Armenians have not been and will not be able to overcome Azerbaijanis in the region. The difference is more than 4 times. But how can Armenians live in bigger territory, despite the demographic indicators? Why should Azerbaijanis live in a smaller area in the region? How logical is that? Aren't the ethnically dominant and permanently settled people in this region considered expelled from their territories?
Let's put aside all historical factors. Logically, the largest people in the Caucasus cannot live in a smaller region. This causes overcrowding. On the other hand, the large number of refugees and IDPs creates a real estate problem. The standard of living in the country is declining.
Argument II: The economic factor.
Azerbaijan's economy repeatedly exceeds Armenia's economic potential. According to 2018 indicators, the GDP in Azerbaijan was $ 46.94 billion, in Armenia - $ 12.43 billion. We beat them twice in the segment. The difference is undeniable. That fact must be taken into account. " When you make such an argument, they say, "You have oil. That is why your economy is developing. You depend on oil and so on. ” But is this the case? A country with a strong level of economic development needs more territory to reflect stability in the region and, most importantly, its development to the people of the region. At the very least, the workforce must be properly distributed and oil revenues must be diversified in a stable manner. If there is an economically developed power in the region, it will either play the role of a market for the neighbors or irritate them (as it was in ancient times). Armenia's aggressive policy poses the greatest threat to economic development in the region.
Karabakh will develop within Azerbaijan. The return of ethnically superior Azerbaijanis to their homes will give impetus to the region's rapid development. Not only is it a so-called republic that no country recognizes, to expect development. Armenia's own economy is in serious danger. Yerevan can never achieve the economic development of Karabakh. Only Azerbaijan can do that.
Karabakh is our historical land. The territory of the country cannot be compromised. There must be some interests` in this situation. But the loss of Karabakh is not in our national or economic interests. One of the factors hindering the stable development of Azerbaijan is the fact that Moscow has always exaggerated the Karabakh problem as a lever. Although Azerbaijani government wants to build a pro-Western political and economic structure, it is always hindered. The country that is our enemy is perhaps one of the most problematic ethnic groups in history.
Author: Hikmat Zeynalli